Rivayete göre; Kızılcatuzla kazasına bağlı 15-20 hanelik küçük bir yerleşim yeri olan Ayvalıoba´nın Dere Mahallesinden 1514 yılında Çaldıran Savaşı´na katılan ve ismini bilmediğimiz bir delikanlı, zaferden sonra Osmanlı Ordusu´yla Azerbaycan´ın başkenti Tebriz´e gider. Tebriz´de bir han avlusunda dinlenirken hanın sahibesi olan Tiflis´li Ümmühan Hatun ile tanışır. Zengin bir dul olan Ümmühan Hatun, askerde ölen kocasına çok benzettiği Ayvalıobalı adsız kahramanla evlenerek oradaki bütün mal varlığını satar ve kasabamıza gelip yerleşir.

Ayvalıoba´ya yerleşen Ümmühan Hatun ve eşi, ilk iş olarak çevredeki Küplü, Doğanlar, Garipçeler, Tekke ve Çaltı obalarını dolaşarak buralarda yaşayanları Ayvalıoba´ya davet etmişler ve bu obaları kaynaştırıp bütünleştirmişlerdir. Ümmühan Hatun, bu sürede köyünün kasaba olmasını sağlamış ve burada beraberinde getirdiği para ile kendi adını verdiği, bugün yeniden yapılmış olan "Ümmühan Hatun" camiini yaptırmıştır. Daha sonra, yaklaşık 10 km mesafeden kasabasına su getirmiş, bir de hamam yaptırarak yerleşen obalara rahat bir ortam sağlamıştır. Ümmühan Hatun bahçesine diktiği ayva ağacının cılız ve cansız olduğunu görerek kasabamıza küçük ayva anlamına gelen "AYVACIK" adını vermiş ve bu ad günümüze kadar ulaşmıştır.

İlçe, ilkçağlardan bu yana çeşitli kavimler tarafından yerleşim alanı olarak kullanılmıştır.Bölgede yaşayan ilk toplulukların Mysyalılar ile Luviler olduğu sanılmaktadır. Ardından Hititler, Lidyalılar ve Persler´in hakimiyetine girmiştir.M.Ö. 334´te Büyük İskender´in aldığı bu bölge, onun ölümüyle Bergama Krallığı´na bağlanmış, daha sonraları ise , Roma ve Bizans idaresine girmiştir.

Selçuklu Beyleri´nden Emir Çaka Bey bugünkü Ayvacıklıların ataları sayılan pek çok Oğuz boyunu (Ahmetli, Çetmi, Karakeçeli, Kızılkeçeli...vb.) bölgeye yerleştirmiştir. Bu boylar, Haçlı Seferleri sırasında bölgeden geçen Haçlı ordularına karşı koy-muşlardır. 1296´da Balıkesir´i başkent yaparak beyliğini kuran Çaka Bey Bayramiç, Ezine ve Ayvacık civarını da topraklarına kattı. Karesi Bey´in ölümünden sonra başlayan taht kavgalarından faydalanan Osmanlılar, I. Murat zamanında Ayvacık bölgesini alarak yarım asır süren Karesi hakimiyetine son vermişlerdir. Karesi Bey´in kurduğu Kızılcatuzla kazası I. Murat devrinden itibaren bölgenin merkezi haline gelmiştir. Fakat ulaşım güçlüğü sebebiyle ilçe merkezi, 1876´da Ayvalıoba´ya (bugünkü Ayvacık) nakledilmiştir. Kurtuluş Savaşı döneminde Yunanlılar, 28 Mayıs 1919´da deniz yoluyla gelerek Ayvacık´ın işgaline başladılar, 4 Temmuz 1920´de Ayvacık merkezini ele geçirdiler. Milis kuvvetleri oluşturarak direnişe geçen Ayvacıklılar, Hafız Ahmet Hamdi Efendi başkanlığında Ayvacık Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti´ni kurdular ( Ahmet Hamdi Efendi ilk Türkiye Büyük Millet Meclisi´ne Biga Sancağı´nı temsilen katılan üç milletvekilinden biridir.). Büyük Taarruz sonrasında, 18 Eylül 1922´de kaçan Yunan birliklerini takip eden Reşat Bey komutasındaki Milli Kuvvetlerimiz, 21 Eylül 1922´de Ayvacık´ın işgaline resmen son vermişlerdir.1876´da ilçe olan Ayvacık, 1926´da Ezine´ye bağlanmış, 1928´de Milli Mücadele´ye katkılarından dolayı, tekrar müstakil ilçe haline getirilmiştir. 

                Ayvacık ilçesi Asya´nın en batısında, volkanik bir arazi üzerinde bulunur. Türklerin bölgeyi ne zaman yurt tuttuklarına dair kesin tarihsel bir bilgi yoktur. Beylikler dönemi bölgeye ilişkin bilgilerde ise sadece Kızılca Tuzla, Günümüzdeki adıyla Tuzla´dan söz edilmektedir. Ayvacık ilçe merkezinin XVI. yüzyıl içinde yerleşime açıldığı sanılmaktadır.Ayvacık Marmara bölgesinde Çanakkale iline bağlı bir ilçedir. Ayvacık E24 karayolu üzerindedir ve Balıkesir´in ilçesi Edremit ile komşudur. Anadolu´nun en batısında olan Ayvacık Çanakkale´ nin güney batısındadır.Ayvacık ´ın kuzeyınde Çanakkale ´nin diğer ilçelerinden Ezine ve Bayramiç doğusunda ise il sınırını belirleyen Mıhlı Çayı bulunur.Ege Denizi ilçenin güney ve batı yönünü çevreler. Çanakkaleye 73 km uzaklıkta bulunan Ayvacık Çataltaş tepesinin eteğinde yer alır.

İlçenin yüzölçümü 874 kilometrekaredir. 2007 genel nüfus sayımına göre, merkez ilçe nüfusu 7600, Küçükkuyu beldesi 6115, Gülpınar beldesi 1238 ve 64 köyü ile birlikte toplam nüfusu 30361 dir. Günümüz Ayvacık ilçesinde bir çok antik yerleşim yeri bulunmaktadır. İlçenin antikitede önemli bir coğrafyaya sahip olduğunu bu antik yerleşim yerlerinden çıkarsanmaktadır.Ayvacık´ın ekonomisi yakın dönemlere kadar hayvancılık ve tarım gelirlerine bağlıydı. Bu güzel , bakir yurt parçasıda tüm yurdumuzda başlayan turizm seferberliğinden nasibini almıştır.Ayvacık ilçesinin muhtelif köy ve beldelerinde başlayan turizm hareketleri, bu yerleri öne çıkarmıştır. Öte yanda bazı truzim noktaları, kendi isimleri ile birlikte antik kent isimlerinide slogan olarak öne çıkarmıstır.